Deze column wordt geschreven door dr. Noks Nauta (foto hierboven, door Gijs de Kruijf). Zij is arts niet praktiserend en psycholoog. In 2000 ontdekte ze dat ze (zeer) hoogbegaafd is en zag tegelijk een groot tekort aan kennis over hoogbegaafde volwassenen. Sindsdien verzamelt en verspreidt zij kennis over hoogbegaafdheid bij volwassenen en senioren en kennis over zeer hoogbegaafden. Dat doet zij grotendeels vanuit het IHBV, een kennisinstituut waarvan zij medeoprichter en erebestuurslid is. (www.ihbv.nl). Zij geeft presentaties en workshops, schrijft artikelen en boeken. Een deel van haar boeken is te vinden in de webshop van het IHBV (Webshop – IHBV). Voor Opallios schrijft Noks Nauta over haar ervaringen en gedachten rondom hoogbegaafdheid. 

Na afloop van een bijeenkomst waar ik sprak over zeer hoge begaafdheid, kwam iemand naar me toe en vertelde dat ze altijd zo’n moeite had met het maken van keuzes. Hoe kon ze dat leren? Magic bullets heb ik daar niet voor, maar ik heb me wel verdiept in het proces van keuzes maken en vertelde haar in het kort het volgende.
Hoogbegaafden zien vaak heel veel mogelijkheden tegelijk. En welke is dan de beste? Ze zien ook veel details en veel argumenten voor en tegen. Dit kan bijvoorbeeld bij het maken van meerkeuzevragen tot lastige situaties leiden.
Ik zie ook het verschijnsel dat hoogbegaafden bij het maken van keuzen vaak op een te hoog niveau van kiezen gaan zitten. Wat betekent dat? Sommige keuzes zijn relatief eenvoudig, zoals: ”Wil ik nu koffie of thee?” “Wil ik kaas of jam op mijn brood?” Heel lang nadenken vind ik dan zonde van de tijd en energie. Het gaat hierbij niet om iets heel belangrijks en zeker niet om een waardenafweging. Een simpele (praktische) keuze zie ik als het eerste (laagste) niveau van kiezen. In het boek Hoogbegaafde volwassenen onderscheiden we vier niveaus van keuzes maken. In het tweede niveau zijn er de keuzes die we in procedures kunnen vastleggen, zodat je er niet steeds opnieuw over hoeft na te denken. Het derde niveau bestaat uit keuzes met belangenafweging. Bij het vierde niveau is er sprake van een waardenafweging. Dat zijn keuzes die grote impact hebben voor je leven en je toekomst. Soms zijn het zelfs dilemma’s (botsende waarden.) Logisch dat je voor zulke keuzes wél de tijd neemt.
Barbara Sher, een Amerikaanse coach, gaf ook nog als tip om soms gewoon niet te kiezen, om de dingen die je echt wilt, allemaal te doen (hoewel misschien niet allemaal tegelijk…)

Toepassen

• Welke keuzes heb jij vandaag allemaal al gemaakt? En op welk van de vier niveaus lagen die
  keuzes?
• Ben jij je bewust van jouw manieren van keuzes maken?
• Zie je hoe jouw (klein)kinderen keuzes maken? Kun je het bovenstaande ook aan hen uitleggen, waardoor zij hun keuzes effectiever en efficiënter kunnen maken?
• Vraag je wel eens aan anderen hoe zij keuzes maken? Vraag om concrete voorbeelden.

Meer lezen over keuzes maken door hoogbegaafden

Nauta, N. & Ronner, S. (2023). “Is dit nu wat ik wil?“ (hoofdstuk 5) en “Ik kan niet kiezen!” (hoofdstuk
11) in: Ongeleide projectielen op koers. Werken en leven met hoogbegaafdheid. Utrecht: Big Business
Publishers. (Ook als Ebook.) https://betereboeken.nl/product/ongeleide-projectielen-op-koers/

Nauta, N. & Van de Ven, R. (2017). Hoe maak ik goede keuzes? Hoofdstuk 8 in: Hoogbegaafde
volwassenen. IHBV/ Big Business Publishers.

Sher, B. (2006). Refuse to Choose! A revolutionary program for doing everything that you love. New
York: Rodale, 2006.

Binnenkort komt er op de website van het IHBV een nieuw leaflet over ‘keuzes maken’. Abonneer je
op de nieuwsbrief en zie wanneer die online staat. https://ihbv.nl/nieuwsbrief/